DẪN NHẬP 

Con người là động vật ưa quần tụ và không sống cô độc. Người nọi trở thành lệ thuộc người kia và với sự bành trướng của xã hội, nhất là từ thời cách mạng kỹ nghệ, sự hỗ tương hệ thuộc ấy lại càng rộng lớn. Ai ai cũng hiểu rằng, nhiều hoạt động của con người có ảnh hưởng tới kẻ khác. Điều hòa hay hệ thống hóa những mối tương quan giữa mọi người, đó là nhiệm vụ của cái mà ngày nay chúng ta gọi là chính phủ. Có khi chúng ta gọi là diễn tiến của việc trị dân, tức là sự diễn tiến những công việc nhằm kiểm soát hoạt động của con người và thêm vào đó, quyền bắt con người phải tuân theo. Đứng về phương diện lịch sử, diễn tiến của việc trị dân có nhiều hình thức, và trải qua nhiều thế kỷ, các học giả đã cố gắng xếp loại các hình thức ấy, tức là xếp loại các chính thể.

XẾP LOẠI CHÍNH THỂ

Học giả Aristote đã đưa ra một sự xếp loại vững chắc nhất, căn cứ vào phạm vi tham gia của nhân dân trong công việc chính trị, tức là có hai loại chính thể: “Chính thể có sự tham gia rộng lớn” và “chính thể có sự tham gia nhỏ hẹp”. Tuy sự xếp loại này vẫn còn hữu dụng đến ngày nay khi ta nhiền tới những chính thể độc tài và dân chủ hiện đại, nhưng có nhiều trường hợp, xếp loại trên là không thích hợp. Đó là những quốc gia mới thoát khỏi chế độ thực dân. Cuốn sách này không trù tính nghiên cứu mọi hình thức chính thể, nhưng độc giả cũng nên nhớ rằng, sự xếp loại truyền thống nói trên đã quá giản dị đối với hoàn cầu ngày nay. Những chính thể được nghiên cứu trong sách này, Anh, Pháp, Đức và Nga Sô có thể xếp loại theo tiêu chuẩn truyền thống. Ba quốc gia trên là nước dân chủ, mặc dù có sự khá biệt rõ rệt giữa các nước ấy. Nga Sô trái lại, là nước độc tài mạnh nhất, và cũng là một sự thử thách mà các nước dân chủ chưa từng gặp phải. Có thể nói đây là sự thử thách mới mẻ, vì phần lớn kinh nghiệm chính trị mà loài người đã thủ đắc được là do dưới những chính thể chuyên đoán, và những định chế dân chủ đại nghị mới đóng một vai trò có ý nghĩa trong một thời gian gần đây. Sự thử thách của chế độ độc tài trờ thành một vấn đề sinh tử vì vấn đề được nêu ra là thế giới có thể tồn tại mãi khi một nửa nhân loại sống đời nô lệ, còn nửa khác sống tự do. Sự tranh chấp không những chỉ hạn chế đối với các chính thể độc tài hay dân chủ hiện hữu. Nhiều quốc gia khác trên thế giới đang nghiêng ngả không biết về phe nào, nhất là các quốc gia mới độc lập tại Châu Á và châu Phi. Có lẽ, ở các nước này, số phận của chính thể dân chủ hay độc tài sẽ được giải quyết.

ĐẶC TÍNH CỦA DÂN CHỦ 

Danh từ “dân chủ” đã được dùng sai lầm bởi kẻ thù hay những người bạn trung thành của chế độ, cho nên có khi khó định nghĩa. Tuy nhiên, trên phương diện lịch sử, sắc thái chính trị của ý niệm dân chủ đã xuất phát từ hồi xưa. Dân chủ là sự trị quốc do nhân dân đảm nhiệm. Mặc dầu định nghĩa đó bao hàm nhiều ý nghĩa, muốn trắc nghiệm xem một chế độ có phải là dân chủ hay không, chỉ cần biết chính quyền có thể thay thế một cách êm thấm, khi họ không còn đại diện cho nguyện vọng của đại đa số nữa hay không. Nghiên cứu vấn đề dân chủ, học giả cần chú ý tới: 1) Vài ý niệm và vài mặc nhận căn bản bao hàm trong tín niệm dân chủ; 2) vài nguyên tắc trong sự áp dụng ý niệm dân chủ và 3) vài đường lối định chế hóa dân chủ, nghĩa là những đường lối tổ chức chính thể dân chủ. Trong các nước dân chủ, có một sự chấp nhận tổng quát về những ý niệm và nguyên tắc căn bản, nhưng về cách tổ chức nền dân chủ, trái lại ta nhận thấy có những sự khác biệt sâu xa trong các quốc gia.
Vài ý niệm và vài mặc nhận căn bản:
Nằm trong trung tâm của lý thuyết dân chủ là ý niệm con người là trọng yếu, chính phủ chỉ hiện hữu bởi sự ý hiệp của mọi người và do đó chính phủ là công bộc của cộng đồng. Mọi người đều sinh ra đều bình đẳng. Ngay từ khi lọt lòng, ai nấy cũng đượ chưởng mộ vài quyền bất di và bất dịch như quyền sinh sống, quyền tự do mà không một quyền lực nào ở trên trái đất này được xâm phạm. Toàn thể các lý thuyết gia về dân chủ, đều coi một chế độ chính trị phủ nhận các quyền đó là chế độ phản dân chủ. Như vậy một chính phủ chí có thể hiện hữu với sự chấp thuận của nhân dân.
Có sự liên hệ mật thiết với ý niệm dân chủ trên là ý niệm con người có đủ khả năng để quản trị chính công việc của mình và nhân dân có thể tự quản trị công việc của họ một cách đẹp đẽ hơn ai hết. Ý niệm trên còn có nghĩa là con người sẽ vận dụng thông minh, liêm chính và sự hợp lý để phục vụ, nhưng không có ý nghĩa là dưới chính thể dân chủ, sẽ không có những sự lầm lẫn vụng về. Ngoài ra, ý niệm trên còn bao hàm một sự mặc nhận rằng, nhân dân sẽ biết phân biệt chính sách nào hay, chính sách nào dở và lầm lỡ còn hơn một thứ quyền hành vô kiểm soát, mặc dù quyền hành ấy có thể hữu hiệu tới mức nào.
Tuy nhiên, thuyết dân chủ cũng còn mặc nhận rằng, sự thiết lập một chính thể là cần thiết để ngăn ngừa sự tự do và bình đẳng thái quá. Dân chủ cố gắng tạo nên hoàn cảnh trong đó mỗi người có thể phát triển đầy đủ và tự do mọi khả năng, theo những đường lối do người ấy quyết định lấy. Nhưng khi hành động như vậy, con người không được phép chà đạp quyền tự do của kẻ khác. Nói khác, chính phủ dân chủ