Tình huống tiến thoái lưỡng nan của người tù là câu chuyện về hai tên tội phạm có tên là Bonnie vàClyde, bị cảnh sát bắt. Cảnh sát có đủ chứng cứ để kết án Bonnie va Clyde về một tội không nghiệm trọng là mang sung theo người một cách bất hợp pháp vì vậy cả hai phải vào tù một năm. Cảnh sát cũng nghi ngờ rằng hai tên tội phạm này đã cùng nhau thực hiện một vụ cướp ngân hàng nhưng cảnh sát lại thiếu bằng chứng để kết án họ về tội nghiêm trọng này. Cảnh sát quyết định xét hỏi Bonnie và Clyde trong hai phòng riêng biệt và cho mỗi tên thỏa thuận như sau:

“Bây giờ, chúng tôi có thể giam anh một năm. Nhưng nếu anh thừa nhận thực hiện vụ cướp ngân hàng và tố cáo đồng phạm của anh, anh sẽ được miễn tội và được trả tự do, còn đồng phạm của anh sẽ phải ở tù 20 năm. Nhưng nếu cả hai anh đều thừa nhận đã cướp ngân hàng, chúng tôi sẽ không cần tới lời làm chứng của anh nữa và chúng tôi cũng sẽ không cần đến phiện tòa nào nữa, mà mỗi người bọn anh sẽ phải nhận án phạt 8 năm tù ngay lập tức”.

Nếu Bonnie và Clyde thưcj sự là những tên cướp ngân hàng và chỉ quan tâm tới hình phạt dành cho họ, theo bạn họ sẽ làm gì? Mỗi người sẽ có hai lựa chọn: Thú tội hoặc giữ im lặng. Hình phạt dành cho mỗi bên sẽ phụ thuộc vào sự lựa chọn của chính người đó và phụ thuộc và sự lựa chọn của đồng phạm.

Đầu tiên, hãy xem lập luận của Bonnie. Anh ta lập luận như sau: ” Tôi không biết Clyde sẽ làm gì. Nếu anh ta giữ im lặng, các tốt nhất là tôi sẽ thú tội để được trả tự do hơn là phải ngồi từ một năm. Nếu anh ta thú tội thì tốt nhất là tôi phải thú tội để chỉ ngồi tù tám năm thay vì phải bị ngồi tù hai mươi năm. Do đó, mặc cho Clyde sẽ làm gì, tôi sẽ có lợi hơn nếu như tôi thú tội”.

Trong ngôn ngữ của lý thuyết trò chơi, một chiến lược được gọi là chiến lược thống soái nếu như nó là chiến lược tốt nhất đối với một người chơi bất kể người chơi khác chọn chơi kiểu chiến lược gì. Trong trường hợp của Bonnie, thú tội là một chiến lược thống soái. Anh ta sẽ phải ở tù ít hơn nếu phải thú tội, bất kể Clyde có thú tội hay giữ im lặng.

Bây giờ chúng ta hãy xem xét quyết định của Clyde. Anh ta cũng có những lựa chọn tương tự như Bonnie và anh ta cũng lập luận theo cách tương tự. Bất kể Bonnie làm gì, Clyde có thể giảm bớt thời gian ở tù bằng cách thú tội. Nói cách khác, thú tội cũng là chiến lược thống soái của Clyde.

Cuối cùng, cả Bonnie và Clyde đều thú tội và cả hai phải ờ tù 8 năm. Tuy nhiên, từ quan điểm của họ, đây quả thực là kết cục tồi tệ. Nếu như cả hai đều giữ im lặng, họ sẽ có lợi hơn vì chỉ phải ở tù 1 năm do tội mang theo súng trái phép. Bởi vì họ chỉ nghĩ đến lợi ích cá nhân, cả hai phải nhận một lợi ích kết cục xấu hơn.

Có thể bạn sẽ nghĩ rằng Bonnie và Clyde lẽ ra phải thấy trước kết cục này và chuẩn bị trước. Tuy nhiên, ngay cả khi chuẩn bị kỹ càng, họ cũng sẽ gặp phải nhiều vấn đề. Giả sử, trước khi cảnh sát bắt được Bonnie và Clyde, cả hai đã thỏa thuận với nhau là sẽ không thú tội. Rõ ràng, khi giữ đúng thỏa thuận này, cả hai sẽ được lợi hơn vì chỉ phải ở tù có một năm. Nhưng liệu rằng hai tên tội phạm này có thực sự sẽ giữ im lặng đơn giản chỉ vì chúng đã thỏa thuận như vậy? Một khi chúng bị tra xét một cách riêng biệt, logic về lợi ích cá nhân sẽ thắng và làm cho chúng thú tội. Sự hợp tác giữa hai tên tù nhân nhân này khó có thể duy trì vì đứng trên quan điểm cá nhân thì việc đó thật là phi lý trí.

Từ tình huống tiến thoái lưỡng nan của người tù, chúng ta có thể nhận ra rằng, nhóm kinh doanh độc quyền rất khó giữ lời hứa. Nhóm các nước xuất khấu dầu mỏ OPEC không duy trì được sản lượng đã cam kết, làm hạ giá dầu là ví dụ minh chứng cho tình huống tương tự của hai tên tù./.